Tentoonstelling Bearing Witness: getuigenissen van het leven tijdens en na oorlog
Vrijdag 24 januari 2025 opende de tentoonstelling Bearing Witness. Laura Mudde, promovenda en samenstelling van de tentoonstelling, vertelt over hoe het is om als onderzoeker met een actueel onderwerp bezig te zijn, en hoe je er vervolgens voor zorgt dat die inzichten bij een breder publiek onder de aandacht komen.
“De tentoonstelling vloeit voort uit mijn promotieonderzoek aan de Universiteit voor Humanistiek, waarin ik onderzoek hoe Nederlandse veteranen leren leven met morele verwonding. De veteranen deelden hun diepe twijfels of ze genoeg hebben gedaan, het goede hebben kunnen doen – vragen die raken aan de fundamentele kwestie of oorlog en geweld te rechtvaardigen zijn. Hoewel dit soort morele vragen zo oud zijn als oorlog zelf, zijn ze 20 jaar geleden door psychiater Jonathan Shay gemunt als morele verwonding: een specifiek soort trauma door ernstige schendingen van persoonlijke normen en waarden in situaties waarin er veel op het spel staat.
Wat mij raakte, is dat hun verhalen niet alleen gaan over extreem geweld, maar vooral over menselijk contact. Ze leggen bloot hoe de werkelijkheid ter plekke vaak botst met beleidsdoelen van VN-missies. Hoe complex en ambigu het is om te bepalen wanneer je ‘het goede doet’. Daarnaast tonen ze aan hoe ongelijkheid in de waardering van levens oorlog mogelijk maakt, zoals Judith Butler beschrijft in The Force of Nonviolence (2020). De eerste gewelddadig actie is het begrenzen van een groep mensen als ‘de ander’, losstaand van een ‘wij’. Oog in oog met die ‘ander’ worden deze begrenzingen echter fluïde. Zoals één van de deelnemende veteranen vertelt: ‘collateral damage bestaat niet, mensen gaan dood.’
Na terugkeer voelen veel veteranen zich in de steek gelaten door overheid en samenleving. Bovendien viel het met op dat in het denken over morele verwonding de nadruk vaak ligt op de worsteling van de individuele veteraan, terwijl juist het besef van de onderlinge verbondenheid tussen mensen ten grondslag ligt aan de morele worsteling die de veteranen ervaren. Deze tentoonstelling is een poging om dit aspect te adresseren.
Mijn eigen zoektocht en ongemak tijdens dit onderzoek waren een tweede aanleiding voor de totstandkoming van deze tentoonstelling. Het was confronterend om terug te blikken op oorlogssituaties, terwijl conflicten op sommige van diezelfde plekken weer oplaaien. Ik voelde me ‘bevriezen’ onder de protesten die werden gevoerd - online en offline - waarin steeds maar weer werd benadrukt dat als je je niet uitspreekt, je medeplichtig bent. Ik voelde me gedwongen een standpunt in te nemen, maar zocht naar manieren waarop dat te doen. Hoe bij te dragen aan geweldloos samenleven zonder hierbij de geweldslogica van afbakenen en veroordelen te herhalen?
Bearing Witness richt zich daarom op relaties tussen mensen en de plekken die dat leven mogelijk maken. Het samenbrengen van ervaringen vanuit verschillende posities en perspectieven is daarmee een doel op zich - juist in een tijd van toenemende polarisatie. De tentoonstelling biedt ruimte voor reflectie op de vraag hoe geweldloos samen te leven. Een utopische gedachte wellicht, maar hierin volg ik Judith Butler: The impossible world is the one that exists beyond the horizon of our present thinking—it is neither the horizon of terrible war, nor the ideal of a perfect peace. It is the open-ended struggle required to preserve our bonds against all that in the world which bears the potential to tear them apart (Butler, 2020, p. 51).”
Het promotieonderzoek van Laura is onder andere voortgekomen uit het leernetwerk 'morele nood' binnen de Kenniswerkplaats Zingeving en Geestelijke Verzorging.
Bezoek Bearing Witness in 2025:
- Tot en met 20 april bij Platform Post in Arnhem
- 8 februari tot en met 30 maart bij Kunstruimte Willem Twee in Den Bosch
Speciale opening in Den Bosch: 8 februari, 16.00 - 18.00 uur (aanmelden niet nodig, vrije inloop)